Толық күнді тойлау дәстүрге айналған. Барлығының мерейтойы, мерейтойы болсын. Бұл травматикалық оқиғаларға да қатысты. Біз қазір батыр тұлғаға байланған екі 80 жылдық мерейтойдың бел ортасындамыз.
Алғашқы дата – 1944 жылдың 7 тамызы, жерлесіміз, 7-атқыштар ротасының атқышы, 1-ші Украина майданы Пхуонг 3-ші гвардиялық армиясы 389-шы атқыштар дивизиясының 545-ші атқыштар полкінің атқышы, старшина Ережепбай Молдабаевтың ерлікпен өткен өмірі.
Екіншіден, ефрейтор Молдабаев Ережепбайға КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының 1944 жылғы 23 қыркүйектегі Жарлығымен майдандағы жауынгерлік тапсырмаларды үлгілі орындағаны үшін Кеңес Одағының Батыры атағы берілді неміс басқыншыларына қарсы соғысып, ерлік пен қаһармандық көрсетті. Сол жарлықпен ол Ленин орденімен марапатталды.
19 жасында батыр атанды
Ережепбай Молдабаев 1925 жылы Хатын-Көпр ауылында дүниеге келген. Одан кейін Шымкенттің шекарасынан шығып кетті. Ал бұл аумақ әкімшілік бөлінісі бойынша Арыс ауданына жатады.
Ережепбай Молдабаев Қоңырат руының Құлшығаш руынан шыққан – бұл орта жүз.
Жігіт орта мектепті бітірген кезде Ұлы Отан соғысы басталып кеткен еді. Тельман атындағы колхозда мираб болып жұмыс істей бастады. Азияның климатын ескерсек, бұл өте жауапты қызмет, өйткені Мираб суару жүйесі мен суды пайдалану процестеріне жауапты. Яғни, суармалы суды, одан кейін ауыз суды таратады. Демек, ауылдастары оған осындай қиын тапсырма бергендіктен, ол жас болса да, өте жауапты тұлға.
1943 жылдың басында Ережепбай Молдабаевты Оңтүстік Қазақстан облысы Шымкент РВК Қызыл Армия қатарына шақырады.
1943 жылдың сәуір айынан бастап біздің қарт Мираб Ұлы Отан соғысы кезіндегі ұрыстарға қатыса бастады. Солтүстік Кавказ майданында және 1-Украина майданында (1943 жылдың желтоқсанынан) шайқасты.
…1944 жыл келді – тамаша жыл, өкінішке орай, Ережепбайдың қысқа ғұмырының соңғы жылы.
1944 жылы 4 қаңтарда Бердічев қаласы үшін болған шайқаста 9-атқыштар ротасы, 545-атқыштар полкінің атқышы, қатардағы жауынгер Е.Молдабаев жау қорғанысын бұзып өткенде бірінші болып жау окопына кіріп, бес адамды өлтірді. 13 қаңтарда сотталған және «Ерлігі үшін» медалімен марапатталған граната мен пулеметпен фашистер.
Бердичев атындағы 389-шы атқыштар дивизиясының 545-ші атқыштар полкіне 1944 жылғы 13 қаңтардағы № 02/н бұйрығы: «КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының атынан 9-шы атқышты «Ерлігі үшін» медалімен марапаттаймын. Жаяу әскер ротасы, қатардағы жауынгер Ережепбай Молдабаев, өйткені 1944 жылы 4 қаңтарда Бердічев қаласын алу кезінде жау қорғанысының бірінші шебін бұзып өтіп, окопқа бірінші болып кіріп, бірге бес немісті өлтірді гранаталар мен пулеметтер». Қолы: «545-ші атқыштар полкінің командирі майор Лукашев».
Біздің әскерлер Кеңес Одағының территориясын фашистік басқыншылардан азат етіп, Батысқа сәтті жорық жасады.
Кеңес Одағының Батыры атағын беру туралы награда парақшасынан: «1944 жылғы 29 шілде, жолдас. Молдабаев батальон командирінің орынбасары және төрт сарбазбен бірге қайықта бірінші болып Висла өзенінен өтті. Жау минометтер мен пулеметтерден оқ жаудырды, олардың қайықтарын жау миналары талқандады, батальон командирі ауыр жарақат алып, есінен танып, суға бата бастады. Молдабаев жолдас қауіпті елемей, өзін суға тастап, суға батып бара жатқан командирді жағаға шығарды, сонымен бірге суға батып кеткен тағы екі жаралы жауынгердің өмірін аман алып қалады. Одан кейін батыс жағалауға қарай жүзіп барып, 7-ші ротаның қалған сарбаздарының өтуін қамтамасыз етіп, қарсы шабуылға шыққан жауға бірден тойтарыс бере бастады. Молдабаев екі күн бойы полкпен байланыссыз 11 ержүрек жігіттің ішінде немістердің қарсы шабуылын тойтарып қайтты; Екі күн ішінде олар жаудың сан жағынан басым күштерінің тоғыз қарсы шабуылына тойтарыс берді. Олар полктің қалған бөлімшелерінің өтуін қамтамасыз етіп, плацдармды ұстап тұрды ».
Марапаттау парағындағы қолы: «545-атқыштар полкінің командирі майор Лукашев. Штаб бастығы майор Шабердин. 1944 жылдың 2 тамызы».
1944 жылы 7 тамызда старшина Е.Молдабаев басып алынған плацдармды кеңейту шайқасында қаза тауып, Люблин воеводствосының (Польша) Грудза селосында жерленді.
Алдымен полк плацдармнан, содан кейін дивизия мен бүкіл әскерден өтті. 1944 жылдың қыркүйегінде плацдармға екі біріктірілген армия мен бір танк шоғырланды. Бұл әйгілі Сандомие плацдармы, сонымен қатар біздің армия Берлинге дейін барған плацдарм.
Олар қанша жас…
Күні кеше мен көптен бергі досым Марат Төлебаевпен Ұлы Отан соғысының батырлары туралы аз фильм түсіретініміз туралы әңгімелесіп отырған едім. Себебі, жаңалық, Кеңес Одағының Батыры Әлия Молдағұлова фильмінің түсірілімі неге кешіктірілді? Жерлесіміз Ережепбай Молдабаевтың ерлігі әлі күнге дейін экранда көркемдік өрнектеліп, дәріптелмегеніне қынжылысымды білдіремін. Марат Тұрсынбайұлы бұл оның туысы екенін айтты. Әрине, мен одан кейіпкеріміз туралы не білетінін жазуды өтіндім.
Міне, оның әңгімесі: «Туысымыз Бердібай Ділдәбеков көп жыл тұрғын үй жүйесінде, коммуналдық шаруашылықта қызмет етті. Ал, зейнеткерлікке шыққаннан кейін, бір жағынан, шежіреші, шежірені, оның ішінде әулетіміздің сан алуан тармағын құрастырушы болды. Бір күні ол әкемнің ата-тегін көруге әкелді. Шежіреге сараптамаға апарды. Әкесі ұзақ қарап, жиі күрсінді. Сосын темекісін алып, аулаға шықты.
«Әкемді бірдеңе мазалайды» деп ойладым да, оны терезеден бақылай бастадым. Әкем темекіні жиі емес, бірінен соң бірі шегеді, сонда да күрсінді.
Мен одан оны неліктен сонша толқытқанын сұрамадым. Оған ұнамайды.
Бір күні ол кісі іссапарға кеткен екен, мен әкеме Бердібай ағайдың әкелген шежіресін қарауды жөн көрдім.
А4 өлшемді парақтардан құрастырылған «Шежір» көптеген туысқан отбасылардың генеалогиялық схемасы түрінде берілген. Олар өсімдіктің тамырсабағына ұқсайды.
Дегенмен, әрбір мұндай «тамырда» кесілгендей бөлек бұтақтар болады. Әрбір «ағаштың» астында адамның аты мен жылы жазылған. Бұл жылдар «тағдырлы қырқыншы жылдар» болды — 1941-1945 жылдар.
Сонда әкемнің қайғысының себебін түсіндім: Ұлы Отан соғысының сұрапыл жылдарында жанын қиған туыстары. Бәрін танитын, бірге өскен, бала кезінен бірге оқыған, колхозда бірге жұмыс істеген, мал баққан. Әкем соғыс кезінде олардың біразымен бірге зауытта жұмыс істеген. Жалпы, оның балалық және жастық шағы солармен тығыз байланысты. Ал ең қиыны, қайтыс болған туыстарының өмір ізі де, балалары да жоқ екені белгілі болды. Өйткені, «мұра» ұғымының түбірі – із.
…Қатын-Көпірдегі жерлесіміз, Кеңес Одағының Батыры Ережепбай Молдабаевтың тағдырын кездейсоқ білгенде әкемнің ескі мұңды күрсінісі есімде. Батыр ұрпағымыздың өмірі «жол емес». 20-ғасырдың бірінші жартысында туылғандардың көпшілігі жетім немесе жартылай жетім, ерте жастан кедей, бәрі емес және әрқашан сауатты емес, жақсы жағдайда жартылай сауатсыз болды. Олардың оқуға мүмкіндігі жоқ. Алдымен олар кулак, бай жұмысшы болып, кейін колхозда жұмыс істеуге мәжбүр болды. Өйткені олар іні-қарындастарын асырау керек.
Бұл кісілер бала кезінен кетмен мен ораққа шебер, жылқыны тізгіндей алады. Бұл жерден шыққан адамдар, шаруалар. Олар адал болды. Сондықтан, Отанның алғашқы шақыруымен олар оны қорғауға кірісті.
Біздің батыр жерлесіміз Кеңес-Германия майданының ең қиын ұрыс аймағында, Екінші дүниежүзілік соғыстың басты майданында шайқасты. Оның, өкінішке орай, біздің заманымызда соғыс жүріп жатқан бауырлас Украина жерінде шайқасу мүмкіндігі болды. Қарапайым қызыл әскерден шыққан жерлесіміз сержант, жасақ бастығы болды. Майдандағы жауынгерлер ерекше құрмет тұтатын «Ерлігі үшін» әскери медалінің иегері атанды. Есіңізде болсын, Твардовскийден: «Жоқ, балалар, мен мақтанбаймын. Көп ойланбастан, мен мынаны айтайын: маған тапсырыс беру не үшін керек? Мен медальмен келісемін».
«Редна» Украинаны азат еткеннен кейін Қызыл Армия және біздің Ережепбаймен бірге Польшаны азат етуге кірісті.
Шайқас қатты болды. Біздің жерлестеріміз, жолдастарымыз Висла өзенінің батыс жағалауындағы плацдармды басып алды.
Әй, суы кеңес солдаттары мен қолбасшыларының қанына боялған мына Висла өзені. Ережепбай десант бөлімін басқаратын ауыр жарақаттанған офицерді аман алып қалды. Ережепбай бұдан кейін плацдармды қорғауды басқарды. Онда ол қатты басын қойды. Алайда, плацдарм Қызыл Армияның иелігінде қалды және кейінірек Берлинге қарай бет алған кеңес жауынгерлері үшін серпіліс болды (Гитлер бұл плацдармды «неміс ғибадатханасына тапанша» деп атады).
Бала небәрі он тоғыз жаста еді. Қандай қысқа да қаһармандық өмір! Ауыл еңбеккерінің өмірін өткізіп, колхоз егістігінде өмір сүріп, бала-шағасын өсіріп, егін егуіне тура келді.
Туыстары ұлының қайтыс болғаны туралы хабар алды – Қарақағазда жерлеу рәсімі – бір айдан кейін…
Біз үшін, ұрпағымыз үшін, бейбіт өміріміз үшін жанын қиды. Біз мұны есте сақтауымыз керек. Әрі есіңде болсын, дұғаңда есіңде болсын».
Жад
2006 жылы Шымкентте, Тельман губерниясында (Қатынкөпр) Кеңес Одағының Батыры Ережепбай Молдабаевқа ескерткіш орнатылды.
Мұнда жыл сайын студенттер, сарбаздар, ардагерлер батыр жерлестерін еске алуға келеді.
Сол ауданда бір көше батырдың есімімен аталады. Арыс қаласында Ережепбай Молдабаев атындағы No1 орта мектеп бар.
Жыл сайын Шымкентте дзюдодан жастар арасында Кеңес Одағының Батыры Ережепбай Молдабаевты еске алуға арналған халықаралық турнир өтеді.
…Ол да өмір сүргісі келеді. Туған жерге оралуды армандаған шығар. Бірақ оның сүйегі Люблин воеводствосындағы зиратта жатыр екен… Кім біледі, мүмкін оларды туған жеріне жеткізудің мәні бар ма?..
Фарида Шарафутдинова