АЭС құрылысы бойынша референдумды ұйымдастыруға 15,5 млрд теңге жұмсалады. Бұл туралы Орталық сайлау комитетінен хабарлады. Дауыс беруді ұйымдастыруға және өткізуге 70 мың адам қатысады.
Құнның көп бөлігі олардың еңбегін төлеуге жұмсалады. Республика бойынша 10 000 327 сайлау учаскесі болады. Шетелде 63 елде 78 алаң дайындалады. Орталық сайлау комиссиясы бұл жолы 12 миллионнан астам адам дауыс беру құқығын пайдалана алады деп есептейді.
«1 шілдедегі жағдай бойынша бүкіл елде референдумға қатысу тізіміне енуге құқығы бар 12 176 968 азамат бар. Референдумға тұрақты тұрғылықты жері бойынша тіркеуі бар азаматтар да, тұрғылықты жері бойынша тіркеуі жоқ азаматтар да қатыса алады. Азаматтың уақытша тұрғылықты жерінде тіркеуі бар делік. Қай жерде дауыс беретінін өзі таңдай алады», — деді Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясы төрағасының орынбасары Костантин Петров.
Қазақтар референдум өткізудің орынсыз шығыны туралы айта бастады. Олар бұл қаржыны еліміздің қалалары мен аудандарында әлеуметтік маңызы бар нысандар салуға және инфрақұрылымды жақсартуға жұмсауға болатынын айтты. Сайлау веб-сайтында олар электронды қолтаңба арқылы онлайн режимінде сайлау мен референдум өткізу үшін дауыс жинап жатқан петиция пайда болды. Петиция авторы осылайша бюджеттік шығындарды айтарлықтай азайтуға болады деп есептейді.
«Қазіргі таңда сайлау мен референдумды ұйымдастыруға мемлекет қаражаты мен адам ресурстарының қомақты көлемі жұмсалуда. Бұл шығындарға үй-жайды жалға алу, сайлау комиссияларына ақы төлеу, қауіпсіздікті қамтамасыз ету және басқа да әкімшілік шығындар кіреді. Цифрлық технологияны дамыту және электрондық цифрлық қолтаңбаны кеңінен қолдану жағдайында сайлау мен референдумды онлайн режимінде ұйымдастыруға көшуді ұсынамын. Бұл бюджеттік шығындарды айтарлықтай қысқартады және дауыс беру қауіпсіздігі мен құпиялылығының жоғары деңгейін қамтамасыз ете отырып, азаматтардың қатысу процесін жеңілдетеді. Сондай-ақ онлайн формат сайлаудың ашықтығын арттырады және алаяқтық мүмкіндігін азайтады», — делінген петицияда.
Сарапшылар барлық қазақстандықтардың онлайн референдум мен сайлауды өткізуге дайын еместігін айтып, кейбіреулер мұндай дауыс берудің адалдығына күмән келтіреді. Көптеген елдерде, соның ішінде дамыған елдерде де елдің әрбір кәмелетке толған азаматына қатысты осындай ұлттық деңгейдегі сауалнамаларды ұйымдастыруға бюджеттен қыруар қаржы бөлінеді.
«Егер мемлекет ашықтық пен халықтың еркін білгісі келсе, референдум өткізу керек болса, бұл маңызды мәселе, апат болды, Чернобль, ядролық полигон және осыған байланысты адамдар бұл сәтті өте қатал қабылдады. Халық қолдады ма, қарсы ма, соны түсіну керек. Шығындарға келетін болсақ, егер біз оны тиімдірек жүзеге асырғымыз келсе, референдумға көбірек ақша жұмсауымыз керек. Қаржы ресурстары шектеулі болса, оның сапасы төмен және объективтілігі төмен болады. Бұл шығындар референдумды ұйымдастырудың сапа талаптарына сәйкес келеді. Басқа елдерде бұл да арзан емес, бұл қымбат іс, егер біз халықтың қалауын тыңдағымыз келсе, мұны қабылдауымыз керек.
Халықтың 100% дайын болмаса да, мүмкін болашақта онлайн болатын шығар, қазіргі уақытта олар аралас санақ жүргізіп жатыр, бірақ әзірге дамыған елдерде тіпті референдум Референдумдар да сайлау ұйымдары арқылы тікелей дауыс беру арқылы өткізіледі. Америка Құрама Штаттары. олар физикалық қатысу арқылы жүзеге асырылады», — дейді Арман Байғанов, «R-FINANCE» қаржылық кеңесшісі.
Қазақстан қазіргі уақытта сыртқы қуат көздеріне тәуелді. Күрделі кезеңде электр энергиясының импорты елдің жалпы энергия тұтынуының 9%-ға дейінін құрайды. Көбірек – нашар. Мамандардың айтуынша, 2040 жылға қарай халық саны 25 миллион адамға жетеді. Оларды электр қуатымен қамтамасыз ету үшін импортқа бюджеттен қыруар қаржы жұмсалуы керек.
«Қазақстан қазірдің өзінде энергия тапшылығынан зардап шеккен ел; өткен жылдың желтоқсан айында біз елдегі жалпы энергия тұтынудың 9 пайызын импорттадық. Қарапайым тілмен айтқанда, Ресейден сатып алмаса немесе Ресей белгілі бір себептермен бізге сатпаса, бүкіл Қазақстан күніне екі сағат жарықсыз қалады дегенмен тең. Дағдарыс көптен бері жалғасып келеді, біздің ЖЭО-ның орташа жасы 60 жыл, халық саны өсуде, өнеркәсіп өсіп келеді, оларды салатын жаңа ұрпақ жоқ. Мұнай-газ саласының сарапшысы Олжас Байділдинов әлемде көмірді қаржыландырмайды, өйткені бұл лас технология, бізде газ жоқ, тапшылық бар, тек атомдар ғана қалды.
Сарапшылар 2035 жылға қарай Қазақстанға құрылысы референдумға байланысты бір электр станциясы ғана емес, жұмыс істеп тұрған үш АЭС қажет болады деп отыр. Бейбіт атомдар әлемнің көптеген дамыған және дамушы елдерінде қолданылады. Қазіргі уақытта 32 елде 440 ядролық реактор жұмыс істейді. Атом электр станциясын салу үшін жай ғана тілек білдіру жеткіліксіз. Құрылыс орнын табу үшін көптеген деңгейлерден өтіп, халықаралық ұйымдармен келіссөздер жүргізу қажет. Бұл ретте Қазақстан уран өндіруден әлемде көш бастап тұр. Ол көптеген елдерде атом электр станцияларында қолданылады. Ал мамандар біздің жұмысымыз етіксіз етікші сияқты дейді.
«Сіз түсінуіңіз керек, барлық құрылыс жұмыстары МАГАТЭ бақылауымен өтеді, олар бәрін шешеді. Тұрақсыз және саяси тұрақсыз елдерде атом электр станцияларын салуға тыйым салынады. Егер Қазақстан ядролық клубқа қосылса, бұл ғылыми және адами ресурстарды дамытуда үлкен серпіліс болады», — дейді мұнай-газ сарапшысы Олжас Байділдинов.
Сарапшылар атом электр станцияларындағы апаттар саны аз болғанымен, сол апаттардың салдары жан түршігерлік ауқымда екенін айтады. Сондықтан кейбір қазақстандықтар еліміздің аумағында АЭС салынуына қарсы.
Дауыс беру 6 қазанда таңғы сағат 7-ден кешкі 20.00-ге дейін өтеді. Сайлау бюллетеньдерінде бір ғана сұрақ болады: «Сіз Қазақстанда атом электр станцияларының салынуымен келісесіз бе?»
Сізге екі жауап нұсқасының біреуін белгілеу керек: иә немесе жоқ.
Референдум нәтижесі дауыс бергеннен кейін бір апта ішінде белгілі болады және азаматтардың жартысынан көбі дауыс берсе, заңды деп танылады.
Дауыс берушілердің 50%-дан астамы оң деп жауап берсе, оң шешім қабылданады. Қазақ халқының көпшілігі қолдаса, АЭС құрылысын Қытай, Корей, Ресей немесе Франция компанияларына тапсыруға болады. Ал, Ресейдің «Росатом» компаниясы Моңғолияда шағын модульдік атом электр станциясын салады.